Zoo Berlin

Boven de ingang van de Berlijnse Zoo (ingang treinhalte Tiergarten) werden in 1987/88 door de architecten Schaefer en Löwer verschillende stenen dierenkoppen aangebracht, o.a. ook deze ever. Maker onbekend.
De stenen everkop op de sokkel (de helft van een dubbele zwijnekop), ook van onbekende maker, stamt uit 1910. Het beeld flankeerde toentertijd de ingang van het Varkenshuis dat in de tweede wereldoorlog verwoest werd.
De ever in brons is van professor Fritz Behn (1878-1970). In Duitsland vooral bekend om zijn breed aangezette dierplastieken, maakte hij ook portretten o.a. van dichter Rainer Maria Rilke, Paus Pius XII, Maria Callas, de danser Nijinksi, en Albert Schweitzer. Al snel na zijn opleiding aan de academie van München werd hij de beschermeling van de toenmalige prinsregent Luitpold van Beieren. Behn ondernam verschillende lange studiereizen naar Afrika en Zuid-Amerika om anatomisch studiemateriaal (tekeningen en gipsafgietsels) van grootwild te verzamelen. In 1911 verbleef hij in Parijs en raakte bevriend met de beeldhouwer Rodin. Behn’s werk is tegenwoordig nog te zien in Lübeck (o.a. twee kolossale leeuwen bij de Burgtorbrücke), in München (standbeeld van Bismarck), in Bremen (het Antikoloniaal Gedenkteken), en in Berlijn, waar meerdere beelden in de publieke ruimte staan.

Hans Weiditz de Jongere

Hans Weiditz de Jongere (Duitsland 1495 - 1538) - De nar kroont het varken, houtsnede (rond 1535)

Deze middeleeuwse houtsnede toont de wereld op zijn kop. De Omgekeerde Wereld is een verwijzing naar het einde van de wereld, wanneer de vertrouwde loop der dingen wordt verstoord. De relaties tussen mensen, dieren en voorwerpen raken omgekeerd: het paard berijdt de ruiter, het kind bestraft de ouder, het varken slacht de slager, wagens rijden over de zee en schepen varen tegen berghellingen op. De oudere afbeeldingen tonen taferelen die vaak betrekking hebben op de omkering van machtsrelaties, en daarin school het gevaar. Het zijn afbeeldingen ter vermaak, zoals varkens die muziekinstrumenten bespelen of hazen die jagers aan het spit roosteren, maar ook ter lering, als waarschuwing aan de machthebbers om hun macht niet te misbruiken. Want anders zouden de machtelozen wel eens in opstand kunnen komen, en de oude rollen omdraaien.

Roger Reboussin

Roger Reboussin (Frankrijk 1881 - 1965) - Keiler en jachthond, olieverf op doek 100 x 85 cm (1934). Collectie D. Dubost

Jeroen Bosch

Jeroen Bosch ( 1450-1516) - Detail van De verzoeking van de Heilige Antonius. Olieverf op paneel. (1500)

Het varken in West-Europa is onafscheidelijk verbonden met St. Antonius. Antonius (251-356 n. Chr.) was een kluizenaar die in navolging van Christus 20 jaar leefde in de Sinaï-woestijn in Egypte. Daar werd Antonius aan vele verzoekingen blootgesteld, waaraan hij echter dapper weerstand bood. Na zijn dood werd hij heilig verklaard. In zijn naam werden in 1095 kloosters opgericht die zich toelegden op de ziekenzorg. De behandeling van zieken bestond o.a. uit gezouten varkensvlees en medicinale wijn. De varkens van deze kloosters werden “Antonius varkens”genoemd. Ze scharrelden door de straten van dorpen en steden op zoek naar voedsel en werden door welwillende burgers gevoerd. Deze varkens waren te herkennen aan een belletje in het oor of om hun hals, vaak was ook één oor afgesneden. In 1399 werd in Utrecht een wet uitgevaardigd, die mensen verbood ook hun eigen varken een bel om te binden om zodoende van de protectie van het Antonius varken te profiteren.

“De verzoeking van de Heilige Antonius” en “Sint Antonius met varken” was een populair onderwerp in de beeldende kunst, waarvan enkele zeer profaan waren, o.a. die van kunstenaars Wilhelm Busch en Félicien Rops, die op deze weblog ook nog besproken worden.

Sint Antonius geldt als de beschermheilige van het varken, maar of het varken daar ooit veel baat bij heeft gehad?

Paulus Potter

Paulus Potter ( 1625-1654) - Twee varkens in een stal. Olieverf op doek, 31 x 44 cm. (1649)

Paulus Potter leefde en werkte tijdens de Gouden Eeuw. Hij werd beroemd als ‘beestenschilder’ omdat hij vooral het vee in het Nederlandse polderlandschap in beeld bracht. Zijn meest bekende schilderij is wel ‘De stier’ uit 1647, vaak ‘De stier van Potter’ genoemd. Maar ook zijn schilderijen en etsen van varkens zijn topstukken, o.a. dit schilderij waarop varkens staan afgebeeld. We zien varkens zoals we ze ook kennen van de ets van Simon de Vlieger en het schilderij van Adriaen van Ostade, met alle kenmerken van de middeleeuwse voorouder.

Het zittend varken heeft de typische hangende ‘loboren’, het liggend varken de staande ‘prikoren’ die nog het meest doen denken aan de oren van het wilde zwijn.

De oude Nederlandse varkensrassen bestaan niet meer; het schijnt dat de laatste in 1953 in Zeeland is opgegeten....

Simon de Vlieger

Simon de Vlieger (1601 - 1653) - Twee varkens. Ets en droge naald, afmetingen onbekend. (rond 1640) Museum Boymans-van Beuningen, Rotterdam.

De Nederlandse schilder Simon Jacobz. De Vlieger is voornamelijk bekend vanwege zijn barokke maritieme stukken, maar hij schilderde ook strandtaferelen, landschappen, en een enkel portret. Deze prent geeft een prachtig beeld van het varken op het platteland, en is dus een buitenbeentje in zijn oeuvre. Duidelijk zichtbaar is ook hier, evenals in Adriaen van Ostades ‘Boer met varken van de markt terugkerend’ (ook te zien op deze blog), de donkere kam van ruig borstelhaar op de rug, typerend voor de oude varkensrassen die teruggaan tot de middeleeuwen.

Georgisch Goud

Everzwijn, armband. Nationaal Museum Tbilisi, Georgië.

Dit fijnzinnige, miniscule everzwijntje siert de uiteinde van een gouden armband uit het oude Colchis, een gebied dat aan de voet van de Kaukasus lag in wat nu Georgië is. Het is een van de 150 schitterende gouden, zilveren en bronzen objecten die te zien zijn in de bijzondere tentoonstelling Goud uit Georgië – De mythe van het Gulden Vlies in het Drenths Museum in Assen van 6 maart t/m 27 juni 2010.

In de Griekse oudheid was Colchis, dat een hoogstaande metaaltechniek kende, beroemd om zijn legendarische goudschatten. Het trok handelaren en avonturiers aan. De meest legendarische was de Griekse held Jason uit de mythe van het Gulden Vlies.

De maker van dit zwijntje, beperkt in zijn mogelijkheden door de functie —het was een sieraad dat gedragen moest worden— heeft zowel de vorm als de oppervlakte textuur sterk gestileerd, zonder de kenmerken van het wilde zwijn uit het oog te verliezen. Let bijv. Op de zwaarder behaarde rug en flanken en de veel gladdere afgewerkte poten; daaruit spreekt kennis van het dier.

 

www.drentsmuseum.nl

Peter Paul Rubens

Peter Paul Rubens (1577-1640) - Zwijnekop, pen en gewassen inkt.

Deze tekening van de afgehakte kop van een mannetjes wild zwijn is een voorbeeld van Rubens virtuositeit als tekenaar. Met rasse strepen en penseeltoetsen zet hij het zwijn vlot neer in chiaroscuro (licht-donker). Het lijkt in één zucht gemaakt te zijn, en is dat waarschijnlijk ook.
Rubens was in zijn tijd een erkende en gelauwerde schilder van gecompliceerde altaarstukken, allegoriën en jachtscenes zoals "Nijlpaardenjacht" (1616) en "Caledonische zwijnejacht" (1612), waaruit blijkt dat hij een scherp oog en bijzonder begrip had voor dieren —maar dat merkten we al op in het bovenstaand "portret". Dat hij een van de grote meesters van de Barok was, is deze schets niet aan te zien. Hier ging het de kunstenaar om het kijken en vastleggen van wat hij zag, het conterfeitsel van een zwijn, de vorm van de snuit, en hoe de tanden en slagtanden in de onderkaak stonden.

Marijke Koster

Marijke Koster - Biggen. Gouache en kleurpotlood 29,7 cm x 21 cm. (2009)

In het Swieneparredies in Scheemda is ieder jaar een kerstmarkt. Op de markt wordt een kerstverhaal voorgelezen aan de kinderen. Dit verhaal is geschreven door Theo Zwinderman en natuurlijk spelen varkens daar dan de hoofdrol in. Afgelopen jaar ben ik gevraagd daar de illustraties bij te maken.

Het varken dat ik over het algemeen tegenkom, heet vaak gehakt, spek of ham. De vormloze stukjes vlees horen al helemaal bij mijn dagelijkse leven. Als je dan opeens varkens moet tekenen wil je toch een keer één in het echt zien... En wie had gedacht dat het zo'n leuk beest kon zijn?

Marijke Koster

www.sutadesign.nl

Adriaen van Ostade

Adriaen van Ostade (1610 - 1685) - Boer met varken van de markt terugkerend. Olieverf 25 x 27 cm (1644)

Adriaen van Ostade was schilder, graveur en tekenaar en wordt tot de Hollandse school gerekend. Zijn leven lang schilderde van Ostade boertige scènes met drinkende of rokende boeren, vaak in een herberg of woonkamer. De titel van dit schilderij suggereert dat de boer met het varken terugkeert van de markt, waarschijnlijker is echter dat hij het varken juist naar de markt brengt. Op de varkensmarkt verkochten boeren hun overtollige varkens aan handelaars of particulieren. In het afgebeelde varken is nog duidelijk de middeleeuwse stamvader te herkennen: een smal, lang dier op hoge poten met een 'scherpe' rug voorzien van een donkere kam met ruig borstelhaar, en een spitse snuit met twee opvallende hoektanden. We zien tevens de grote, hangende oren, de zgn. ‘loboren’.

Karel Dujardin

Karel Dujardin (1626 - 1678) - Landschap met zwijnehoeder en kudde. Olieverf 32 x 39,5 cm (1663)

Karel Dujardin was een Nederlandse kunstenaar die regelmatig in Italië verbleef. Hij stierf in Venetië, vermoedelijk aan voedselvergiftiging. Het hier afgebeelde schilderij lijkt zich in Italië af te spelen: in een Arcadisch landschap wordt de idylle geschapen van het paradijs en een harmonieus samenleven van mens en dier. Het doet sterk denken aan een pastorale, alleen het herderinnetje ontbreekt.

De varkenskudde is letterlijk een bonte verzameling: lichte en donker gekleurde maar ook bonte varkens, beesten met hangende ‘loboren’, halfhangende ‘knikoren’ en staande ‘prikoren’.

Heeft Dujardin hier een verzameling van zowel Nederlandse als Italiaanse varkens bij elkaar gebracht? De variatie zou goed te danken zijn aan het toentertijd hoeden van varkenskuddes in bosgebieden, hierdoor werden zeugen regelmatig gedekt door wilde zwijnen. Naarmate het bosareaal in de loop der eeuwen kromp werd het moeilijker varkens het jaar rond in het bos te houden en werden ze er voornamelijk in de herfst losgelaten om zich tegoed te doen aan eikels en beukennootjes. Daarna gingen ze weer terug de stal in.

Vanaf de dertiende eeuw werd varkensvlees in het dagelijks eten meer en meer verdrongen door rundvlees. In veel Europese landen beschouwde men varkensvlees als voedsel voor de lagere standen, waardoor het beroep van zwijnenhoeder, aanvankelijk in hoog aanzien staand, nogal in aanzien daalde.

Tegenwoordig blijkt het varken verdreven uit het aardse paradijs en staat zijn leven in het teken van snelheid en efficiency: snel baren, snel groeien, snel sterven…

Wayne Clayton

Wayne Clayton. Wayne the pig farmer, acrylic (1996)

The image is based on an old American folk tale set in the South, telling of a poor farmer who is convinced by a trickster that if he plants the curly tails of pigs they will grow like corn. The hand in the sky is my own addition. I had seen medieval images of angels helping individuals and thought: who knows, the tale's hero might well wake up one morning to find that the planted pig tails had begun to sprout.

I painted this in 1996 on heavy duty watercolour paper, using acrylics like watercolour. Once the paper had soaked up the water the paint took on a somewhat powdery look. Since it's posting on my Deviantart page it has been seen by nearly 5000 viewers, making it by far the most popular piece in my gallery. I believe that the pig's tails rather than my work is the key to it's success.

Sadly I can't remember the book I'd read it in nor what the story was called. A similar folk tale called "Bobtail and the Devil" also involves pigs: The Devil and Bobtail each raise some pigs and put them in the same pen. When the time comes to kill them Bobtail tricks the Devil by claiming that he'd curled the tails of all his pigs and that the ones with straight tails belonged to the Devil. It's in a book called “South from Hell-fer-Sartin - Kentucky Mountain Folk Tales" written by Leonard W. Roberts in 1965.

Another book called “Ozark Magic and Folklore” by Vance Randolph tells of a Civil War era legend about soldiers who after seeing a mysterious giant black hog, were doomed to die in battle within 7 days. It also mentioned a tale of herds of ghost pigs acting as guardians against thieves trying to steal the possessions of the dead.

Wayne Clayton, United Kingdom

Wayne Clayton's devianart

Onbekende maker III

Porcus Guineensis & Porcus suluester, kopergravure uit "578 Afbeeldingen van Viervoetige Dieren in koper gesneden uit J Jonstons Vaelkleurige Beschrijvingh van de Natuur" (Amsterdam 1660)

De hier afgebeelde zwijnen worden tegenwoordig ingedeeld in de orde van Penseelzwijnen (Potamochoerus) Het linker dier op de afbeelding is een rood rivierzwijn (Potamochoerus porcus) en het rechter dier een boszwijn ( Potamochoerus larvatus). Penseelzwijnen worden niet tot het geslacht Sus gerekend, waaronder het wild zwijn (Sus scrofa) en het hiervan afgeleide gedomesticeerde varken (Sus scrofa domesticus) vallen. Maar ze staan van de Afrikaanse zwijnensoorten wel het dichtst bij het wild zwijn en laten zich ook nog gemakkelijk kruisen met gewone varkens.