Herman Kruyder

Herman Kruyder (1881 - 1935) De varkensdoder, olieverf 56 x 68,5 cm (ca. 1925) Van Abbemuseum, Eindhoven

Dit rond 1925 ontstane doek toont een décor van kleurfragmenten die huizen, schuren, bomen en varkens voorstellen, met op de voorgrond het grijnzend masker van, ja wie? De boer? De slachter? Voor de varkens in elk geval de Dood in hoogst eigen persoon. Met recht kunnen we zeggen dat dit schilderij geen idyllische pastorale van het plattelandsbestaan verbeeldt, maar die macabere dans die de relatie tussen mens en varken verbeeldt. Aan een vriend vertelde Kruyder eens over het krijsen van een varken dat geslacht werd, en hoe het door het vredige dorp sneed.

Kruyders stijl en zijn voorkeur voor felle kleurvlakken wordt toegeschreven aan de invloed van “der Blaue Reiter”, een Expressionistische schildergroep opgericht door Kandinsky en Marc die in de jaren voor de eerste wereldoorlog in München werkzaam was. Zijn voorkeuren kunnen evengoed toe te schrijven zijn aan zijn opleiding als glazenier. Pas laat begon Kruyder met schilderen, en werkte met name in het landschap in de omgeving van Haarlem.

Geplaagd door depressies die zijn schilderijen zowel als zijn gedachten bepaalden, maakte Herman Kruyder in 1935 een eind aan zijn leven.

Rein Pol

Rein Pol - Varkentje op sterk water (detail). Olieverf op paneel 37 x 32 cm (1979)

"Hoewel geboren en getogen in de stad heb ik sinds mijn jeugd iets met varkens. Dat zit namelijk zo: Mijn vader werkte bij de politie en moest geregeld 'dienst doen' op de plaatselijke veemarkt. Op die dagen, we spreken over de jaren vijftig, zochten mijn broer en ik onze vader daar vaak op. Zodoende waren we soms al om half zes 's morgens, daar tussen de beesten te vinden.
Wat me vooral bijgebleven is, behalve de doordringende geur van stront en pies, is de liefdeloosheid en grofheid waarmee met name de varkens door de aanwezige 'boeren' werden bejegend. De kooplui en hun klanten droegen een wandelstok bij zich waarmee aan één stuk door werd gemept; op de ruggen, billen en snuiten van die arme dieren, die ook nog eens geen kant op konden. Ik zag bebloede snuiten en hier en daar een dood beest...

Later, tijdens mijn studie aan Academie Minerva, werkte ik nog wel eens in het slachthuis om —schatplichtig aan Rembrandt en Soutine— studies te maken van halve koeien en varkens. Op het laboratorium van dat slachthuis raakte ik geboeid door glazen potten met varkensfoetussen, maakte schetsen daarvan en zo ontstond het eerste schilderij met dat gegeven. Toen ik na de academie tekenles gaf op een middelbare school, zag ik in de vitrine van het biologielokaal opnieuw een pot staan met een ongeboren big. Een aandoenlijk tafereeltje; een arm dier dat wéér geen kant opkon. Zo ontstond dit schilderij in pasteltinten, van een gaaf varkentje op sterk water."

Rein Pol

www.reinpol.com

Caryn King

Caryn King - Piggy. Akryl 26,5 x 22,5 cm.

'Love this blog! I meet people all the time who are so taken with pigs and collect "pig art" but occasionally someone is so aghast that I paint them, and shocked that people would hang them in their homes!'

Caryn King, USA

www.carynking.com

Félicien Rops

Félicien Rops - Pornocrates (of Vrouw met het zwijn). Waterverf, kleurpotlood, grafiet, pastel, Oost-Indische inkt 70 x 45 cm. (1878)

“Pornokrates is ongetwijfeld het bekendste werk van Félicien Rops. (…) Het Griekse ‘pornocrates’ en het neologisme ‘pornocratie’ verwijzen naar een maatschappellijke situatie waarin courtisanes via hun invloed op de beleidslieden de touwtjes van de politiek in handen hadden. Rops knoopte bij die historische traditie aan en gaf Pornokrates de gedaante van de moderne vrouw die regeert (‘kratos’ betekent heerschappij) door haar sex-appeal (‘porneia’ betekent ontucht).

De vrouw loopt op de moderne wereld en vertrapt hooghartig de oude kunsten die in de marmeren fries gebeiteld zijn: de beeldhouwkunst, de muziek, de dichtkunst en de schilderkunst. Die zijn in gedachten verzonken en hebben blijkbaar geen inspiratie meer. (…) Hier heerst zij over de kunsten; ongestraft trapt zij op de oude, academische kunstvormen. Het varken is een schepsel van de duivel-want het kijkt nooit eens naar de hemel, maar altijd naar de grond- en een symbool van ontucht- want volgens de overlevering paart het uit lust en niet enkel om zich te vermenigvuldigen. Dat de vrouw letterlijk blindelings op het zwijn vertrouwt, betekent dus dat zij zich laat leiden door haar instincten. Rops onderstreept de viriliteit van het dier door zijn start met bladgoud te beleggen.”

Het onderwerp en de manier waarop de vrouw is voorgesteld, moeten in die tijd wel aanstootgevend zijn geweest.”

Bernadette Bonnier en Veronique Carpiaux (uit "Felicien Rops", Provinciaal Museum Namen, Belgie 2005.)

Constant Permeke

Constant Permeke (België, 1886-1952) - De zeug. Olieverf 165 x 180 cm. (1929)

De schilder en beeldhouwer Permeke wordt gezien als de belangrijkste vertegenwoordiger van het Vlaams expressionisme. Critici gaven hem ooit de kwalificatie ‘mestkever van de schilderkunst’ en ‘modderig genie’ n.a.v. zijn voorkeur voor bruine, aardse kleuren en ‘morsige’ stijl. Het morsigste schilderij is misschien wel ‘De zeug’. Hier lijken oermoeder en oermodder met elkaar verenigd. Permeke zelf was zó aan het schilderij gehecht dat hij het vlak voor zijn dood van de toenmalige eigenaar terug wilde kopen.

Dit schilderij refereert aan het meest basale in de natuur: het zogen (van de zeug), het vrijen (in de achtergrond het vrijend paartje) en het schijten (de boer op het toilet met de geopende deur met hartje). Geen dier wordt zo geassocieerd met deze gedragingen als het varken: het zou zich wentelen in ‘vuiligheid’, onrein zijn door het eten van ontlasting van andere dieren en bovendien een ongeremd seksleven hebben, zelfs seksueel onverzadigbaar zijn. Allemaal vooroordelen, want het varken is op en top natuurlijk. We mogen twijfelen of dit alles in de bedoeling van de schilder lag: het ligt eerder voor de hand te denken dat Permeke bewondering had voor het varken, volkomen natuurlijk verbonden met de oermoeder.

Chaim Soutine

Chaim Soutine - Twee varkens. Olieverf op doek. (1942)

Chaïm Soutine (eigenlijk Chaïm Soutin), een Frans-joodse schilder, is bekend geworden vanwege zijn persoonlijke expressie en invloed op naoorlogse abstracte kunstenaars. Vooral bekend is zijn serie schilderijen van geslachte dieren. De inspiratie kwam van ‘De geslachte os’ van Rembrandt, maar in plaats voor anatomische precisie koos Soutine voor het gruwelijke van de slacht, zodat het om een moordpartij leek te gaan, of scènes uit een nachtmerrie. Over deze serie gaat de anekdote dat al snel nadat hij een geslachte os naar zijn atelier had laten brengen het begon te ontbinden. Ondanks de ondraaglijke stank en klachten van de buren werkte hij koortsachtig verder, totdat de kleuren volkomen waren veranderd. In plaats van het weg te laten halen bestelde Soutine een paar emmers bloed die hij over het karkas goot, waarna hij weer verder werkte.

Soutine groeide op in een Russisch-joodse gemeenschap. Het eten van varkensvlees was joden verboden, en dat geeft dit schilderij een opmerkelijke lading. Geen vrolijke roze varkens maakte hij ervan, maar lijkt ze in de kleuren van een ontbindend kadaver geschilderd te hebben, te midden van een walm van verrotting, alsof hij zijn afschuw over hun lot als slacht-offer wilde uitdrukken.

Sherrie York

Sherrie York - Assorted piggy types from the Swieneparredies. Potlood. (2005)

Sherrie York - Miss Wamba. Potlood. (2005)

www.sherrieyork.com

Robin d'Arcy Shillcock

Robin d'Arcy Shillcock - Varkensstudies. Potlood 30 x 21 cm.

Robin d'Arcy Shillcock - Gloucester Old Spot. Kleurpotlood 21 x 30 cm.

Het plezier van het schetsen naar levende have kan ik niet genoeg onderstrepen. Waarom? Misschien juist omdat frustratie op de loer ligt, en de kans op mislukking groter is dan op een geslaagde tekening. Varkens liggen doodstil óf ze zijn constant in beweging. Vaak gaat het zo: je model draait je de kont toe op het moment dat je denkt een geweldig portret binnen bereik te hebben - alsof ze het aanvoelen!

Terwijl ik in Engeland Gloucester Old Spots aan het schetsen was op een fokkerij "voor de betere restaurants", knaagde een halfwas big aan de punt van mijn schetsboek. Even later werd het uit mijn handen getrokken en moest ik me tussen de varkens begeven om het te redden van totale destructie. Varkens zijn nieuwsgierig, en lijken hun omgeving te onderzoeken met hun bek.

Dit is zo'n onaf gebleven schets van een Old Spot zeug, een bladzij in een van mijn dummies. Let op het schrandere oog!

Robin d'Arcy Shillcock

www.robin-shillcock.com

Herman Tulp

Herman Tulp - Vrolijk Varken. Olieverf op paneel 50 x 70 cm. (2000)

"Het varken Toon vond ik het mooiste varken van het Swieneparredies. Het was een eer dit prachtige varken te mogen schilderen. Hopelijk baddert Toon nu voor altijd in de Eeuwige Modderpoelen!"

Herman Tulp

www.hermantulp.nl

Onbekende maker II

Time to slaughter. Politieke cartoon uit 1912.

In spotprenten is het varken een dankbaar symbool voor politici, politieagenten en kapitalisten. Blijkbaar is dat de ergste belediging die te bedenken is. Het onderstreept ook wel de verwantschap tussen varken en mens.

Bij het ‘kapitalistisch zwijn’ komt er nog een extra dimensie bij: het kapitalisme in Amerika zou in handen van joden zijn, en aangezien voor joden het varken onrein is, worden ze zo dubbel getroffen. De verbeelding van het kapitalisme als vet varken heeft natuurlijk ook te maken met het spaarvarken. Spaarpotten bestaan al sinds mensenheugenis, maar het spaarvarken is vrij recent in Engeland ontstaan. In oud Engels betekende het woord “pygg” een type klei dat gebruikt werd voor huishoudelijke producten als kruiken. Hierin verzamelden mensen geld en zo kregen ze de benaming “pygg jars”. In de 18e eeuw veranderde de spelling van “pygg “ in “pig” en werd de “pygg jar” via “pig bank” het huidige “piggybank”.

Het spaarvarken is te vergelijken met het varken: beiden worden gevuld met ‘waardeloos’ materiaal, nl. centen in de één en menselijke voedselresten in de ander. Als ze ‘vetgemest’ zijn worden ze geslacht: voor het varken valt letterlijk het doek, het spaarvarken wordt stukgeslagen met een hamer. Tenslotte: een spaarvarken met een afsluitdop is dus eigenlijk geen ‘echt’ spaarvarken meer...

Rembrandt van Rijn

Rembrandt van Rijn (1606-1669) - Zeug bij de slager, ets en droge naald (1643)

Deze schitterende, onvoltooide ets van Rembrandt toont een zeug en haar onvermijdelijke lot. Op de achtergrond wordt de slacht voorbereid, duidelijk te zien is de kromstok waaraan het karkas later ‘op de leer’ zal worden opgehangen. De afgebeelde kinderen vermaken zich met het vastgebonden dier; één jongen lijkt een varkensblaas vast te houden, die zou hij volgens sommige bronnen met een stokje aan het doorprikken zijn. De ets zou dan een vanitas-voorstelling zijn, symbolisch voor de vergankelijkheid van het leven. De jongen zou evengoed een ‘foekepot’ in handen kunnen hebben, een volks-muziekinstrument dat gemaakt werd van een varkensblaas.

Het varken is aan alle poten vastgebonden en ook nog eens aan een in de grond geslagen paal. Meestal worden varkens òf afgebeeld met vastgebonden poten òf met een poot vastgezet aan een paal. Hier is dus geen ontkomen mogelijk, en dit varken lijkt dan ook geheel te berusten in haar lot.

Opvallend zijn de ‘klepeltjes’ of ‘klokjes’ onderaan de kin, die zie je tegenwoordig alleen nog bij geiten en bij varkens alleen nog bij het Kune Kune ras uit Nieuw Zeeland. Het doel van de klepeltjes in onduidelijk.

Albrecht Dürer

Albrecht Dürer (Duitsland 1471-1528) - Der verlorene Sohn. Ets. (rond 1496)

Albrecht Dürer was schilder, tekenaar, maker van houtsneden en kopergravures, kunsttheoreticus en humanist. Hij wordt gezien als de belangrijkste vertegenwoordiger van de Noordelijke Renaissance.
Het thema ‘De verloren zoon’ was heel lang een populair onderwerp in de beeldende kunst. Het verwees naar de parabel uit het Nieuwe Testament, opgetekend door de evangelist Lucas uit de mond van de predikende Jezus. Het gaat over een vader en zijn twee zoons, waarvan de jongste eerst zijn erfdeel opeist, het dan verkwist om vervolgens berouwvol terug te keren in het huis van zijn vader. Na het verbrassen van zijn erfdeel is de jongste zoon enige tijd varkenshoeder; vooral dit deel van het verhaal was bij kunstenaars een zeer populair onderwerp, en zien we het ook door Dürer verbeeld. In de middeleeuwen was het algemeen bekend dat een mens in de opvattingen van het joodse geloof niet dieper kon zakken dan hoeder van onreine varkens te zijn.De door Dürer afgebeelde varkens lijken primitiever dan de varkens die we nu kennen, en dichterbij het wilde zwijn te staan, zoals ook de varkens in het werk de Vlieger, van Ostade en Potter (allemaal op deze blog te zien). De varkens hebben hier ook een zeer menselijke uitdrukking in hun ogen: ze kijken argwanend en verbaasd naar die vreemde snuiter bij hun voerbak, die blijkbaar op het punt staat mee te eten...

Ermengol de Beziers

De meester Ermengol de Beziers - Sacrifice de cochons (13de eeuw).

Onbekende maker I

Zeug met biggen. Illuminatie uit middeleeuws manuscript.

C. Jones

C. Jones - Gloucester Old Spot zeug en zes biggen. Olieverf op paneel 18 x 24,5 cm. (1857)

Theo Zwinderman - Is dit een varken?

Theo Zwinderman - Tony. Litho 40 x 30 cm. (2002)

Waarom mijn leven als kunstenaar al minstens tien jaar in het teken van het varken staat, wordt mijzelf steeds raadselachtiger. Maar waarschijnlijk is dat raadselachtige juist de leidraad: des te meer ik te weten kom over het varken in de kunst, religie, maatschappij, enzovoorts, des te gecompliceerder de relatie tussen mens en varken lijkt te zijn. Want het verschil tussen de mens en het varken wordt voor mij steeds diffuser, totdat die scheidslijn vrijwel onzichtbaar wordt. Dat is waarschijnlijk ook de reden waarom ik het varken vaak portretteer als was het een mens: een uniek wezen, met een ziel en een eigen persoonlijkheid.

Heeft het varken dan een ziel? Dat is natuurlijk al te menselijk, maar volgens de kunstenaar Wilhelm Busch woont er tenminste één varken in de hemel.....

Het varken teken ik het liefst op een lithosteen. Lithografie is een moeizame, en volgens velen, een anachronistische, grafische techniek, maar voor mij de perfecte manier om het varken te verbeelden. Door middel van tekenen,schrapen en krassen, probeer ik het varken te portretteren op een manier die recht doet aan zijn status: een intelligent en sociaal dier, dat recht heeft op een respectvolle benadering in deze maatschappij.

Theo Zwinderman

www.theozwinderman.nl