Frans de Momper

Frans de Momper (Vlaams 1603-1660) - Winter, olieverf op koper 24 x 32 cm.

Herbert William Weekes

Herbert William Weekes (Engeland 1844-1909) – Vrienden van het boerenerf, olieverf 30 x 20 cm.

Weekes was een populaire Victoriaanse schilder van gedetaillerde genrestukken waarin dieren een rol speelden in vreedzame scènes van het plattelandsleven. In sommige van zijn nu nostalgisch aandoende schilderijen bracht hij situaties in beeld waarin dieren een menselijke rol kregen toebedeeld, zoals in het hier afgebeeldde schilderij.

Marc Chagall

Marc Chagall (Rusland 1887- Frankrijk 1985) - De voedertrog, litho 30,5 x 24,0 cm (1924)

Chagall was schilder, graficus, glaskunstenaar, keramist, decorontwerper. Hij werd geboren als Movsja Zacharovitsj Sjagal in Vitebsk, Rusland, met een grote joodse populatie. Als pionier van het internationale modernisme in het Parijs van het begin van de 20e eeuw maakte hij deel uit van verschillende stromingen zonder ergens helemaal bij te horen. Chagall haalde zijn inspiratie uit de Russische volkskunst en -vertellingen, vermengd met Bijbelverhalen en herinneringen aan zijn jeugd. De rabbi’s, geitjes en muzikanten die in zijn schilderijen figureren, vinden daar hun oorsprong. Deze terugkerende thema’s combineerde hij met de kleurstellingen van stromingen als het Symbolisme, Fauvisme, Kubisme en Surrealisme in dromerig aandoend werk dat vooral joods is. Picasso merkte ooit op dat Chagall —na Matisse— “de enige kunstenaar is die nog weet wat kleur is”.

Dat er varkens voorkomen in zijn werk is opmerkelijk omdat de joodse traditie het afbeelden van ‘onreine’ varkens verbood. Van Chagall zijn nog twee kunstwerken bekend waarop varkens staan afgebeeld: ‘De trog’, een olieverf uit 1925, en de litho ‘Boer met zwijn’ uit 1922/23.

Otto Pfeiffer

Otto Pfeiffer (Oostenrijk-Hongarije/Elzas 1882-1955) - Ever, olieverf 62 x 50 cm (1935)

Edvard Munch

Edvard Munch (Noorwegen 1863-1944) - Omega en het varken, lithografie (1909)

Noorse kunstschilder, grote voorman van het Expressionisme, aanvankelijk beïnvloed door het Impressionisme en Symbolisme. Munch legde zich vooral toe op het uitbeelden van de menselijke angsten en onzekerheden, en de tegenstrijdigheden zoals leven en dood, de verticale en de horizontale lijn en beweging en stilstand in zijn schilderijen te verenigen. De felle kleuren en expressieve lijnvoering, samen met zijn onderwerpskeuze, hadden grote invloed op de ontwikkeling van het Expressionisme.

Deze litho komt uit de serie verbeeldingen van ‘Alfa en Omega’ uit 1909. De fabel in het kort: Alfa en Omega zijn de enige mensen op een eiland. De vrouw Omega heeft omgang met verschillende dieren, waarna de man Alfa haar uit jaloezie doodt.

Enige citaten: “Omega werd terneergeslagen en bedroefd omdat ze niet alle dieren van het eiland kon bezitten en ging in het gras zitten en weende bittere tranen. Toen stond ze op en rende verbijsterd het eiland rond tot ze een varken tegen kwam. Ze knielde neer en verborg haar lichaam in zijn lange, zwarte haren en zij en het varken keken elkaar aan.”

“Op een dag kwamen haar kinderen naar hem toe; een nieuwe generatie schepselen die op het eiland waren opgegroeid, en ze noemden hem “Vader”. Het waren kleine slangen en apen, varkentjes, roofdieren en dingen die half mens half dier waren.”

Anne Shingleton

Anne Shingleton (VK 1953) – Pig studies, potlood 25 x 30 cm

Anne Shingleton - Pig in mud, monoprint & pastel 15 x 10 cm

I was fascinated by the utter pleasure that this healthy Large White sow appeared to show as she snouted her way through hock deep mud. Her big floppy ears covering her eyes reinforced the impression that she was thoroughly concentrated on her activity without a care in the world for anything else. Mud, glorious mud!

I was living in rural Dorset, UK, at the time, studying the technique of monoprints —so once I had a few pencil notes on paper and a memory full of possible images, I rushed home and got to work with my plates, inks and pastels.


Anne Shingleton

www.anneshingleton.com

Marleen Felius

Marleen Felius (Nederland 1948) - Varkensrassen van Oost-Europa en Duitse minivarkens, aquarel 45 x 60 cm (1997)

‘Ik schrijf niet over waarom ik landhuisdieren in beeld breng; het feit dat ik me als kunstenaar, illustrator en auteur erin gespecialiseerd heb, zegt genoeg over mijn liefde voor die dieren.”

Sinds haar kindertijd is Felius gefascineerd door landbouwhuisdieren, met als specialisatie, of zelfs passie, het rundvee. Zij volgde haar opleiding aan de kunstacademie van Rotterdam, illustreerde meerdere boeken, waaronder ook Anno Fokkinga’s ‘Het Varkensboek’ (Thoth 1997), het eerste populaire Nederlandstalig boek over het varken dat in 2000 met de Eureka Non-fictieprijs bekroond werd.

Deze plaat toont verschillende rassen en de landen waar ze voorkomen. V.l.n.r. Mangalitsa (Hongarije), Bont Steppevarken (Oekraïne), Pulawi (Polen), Semirechensk (Kazachstan), Zlotniki (Polen), Armeens Bergbosvarken (Armenië), Presice (Tsjechië), en het Göttinger en Münchener Minischwein (Duitsland).


www.marleenfelius.nl

Wilhelm Kuhnert

Wilhelm Kuhnert (Duitsland 1865-1926) – Wrattenzwijn, potlood 24 x 30 cm (1905)

De naam van de schilder Kuhnert is sterk verbonden met de wilde dieren uit de tropen, vandaar dat hij in zijn geboorteland “Löwen-Kuhnert” werd genoemd. In het keizerlijke Duitsland maakte hij eerst furore als illustrator van de tweede editie van Brehm's Thierleben (met name de kleurplaten die een aanvulling vormden op de gravures van Mützel —volgt later op deze blog), en later ook als schilder. Kuhnert ondernam meerdere jarenlange expedities naar Duits Oostafrika en Soedan, en naar Ceylon waar hij, zoals toen in de koloniën gebruikelijk was, zijn modellen schoot of ving om ze te kunnen vastleggen terwijl ze nog 'vers' waren.

Door de verwoesting van de Duitse steden in de 2e wereldoorlog is veel van zijn werk verloren gegaan. Het Rijksmuseum Twenthe in Enschede bezit een van de belangrijkste collecties olieverven van Kuhnert buiten Duitsland.

Rutger Hiemstra

Rutger Hiemstra (Nederland 1975) - Slapend varken, olieverf. 15 x 22 cm (2010)

De Groninger kunstenaar Rutger Hiemstra schilderde op een zonnige voorjaarsdag in 't Swieneparredies in Scheemda. Dit is dè plek om verschillende varkensrassen van nabij te bestuderen, en een plek waar kunstenaars graag komen werken omdat ze zich ook gewoon tuseen de varkens kunnen begeven.
Hier werkt Rutger aan een studie van Sophia, een Bonte Bentheimer zeug die wel 320 kilo schoon aan de haak weegt. Dit is een Duits ras dat vroeger ook in de Nederlandse grensstreek voorkwam. Sinds kort is er ook hier in het land een vereniging die het ras in nederland wil her-introduceren.

www.rutgerhiemstra.com

Marianne Bijker

Marianne Bijker (Nederland 1953) - Pigs can fly, yes they can, keramiek 24 cm hoog incl. sokkel (2009)

Ik ben varkens gaan maken toen de varkenspest uitbrak. Als dierenvriend die tegen de bio-industrie is reageer ik op wat er zoal gebeurt. Men gaat zich zo langzamerhand steeds meer bemoeien met de rechten van dieren. Gelukkig is er een Partij voor de Dieren, maar het is wel schandalig dat dit nodig is!

Toen er varkens geruimd moest worden en ik zag om welke hoeveelheden het ging, dacht ik: wat een nachtmerrie! Hoeveel dieren zitten er wel niet in zo'n schuur? Dat boeren dit kunnen is bizar! In mijn beelden vliegen de varkens dus weg uit die ‘fabrieken’ —of zijn ze op weg naar de eeuwige weiden? Ze zien er vrolijk uit, maar vliegen niet voor niets weg. (Tijdens deze crisis zien sommigen hun spaarvarken wegvliegen! Maar dat is minder erg.) Varkens zijn met hun hooggehakte voetjes al bijna los van de grond, ondanks hun gewicht.

Er zijn vliegende vissen, dus waarom geen vliegende varkens?

Marianne Bijker


www.mariannebijker.tk

Onbekende maker VI

Romeins, reliëf in marmer 120 x 560 cm. (ca. 100 v.Chr.). Louvre, Parijs

Een detail van een processie van dieren die geofferd gaan worden voor de Romeinse oorlogsgod Mars.

De Romeinen gebruikten het varken veel als offerdier. Als er bijvoorbeeld een overeenkomst met een buitenlandse mogendheid moest worden afgesloten, ging men ter bekrachtiging daarvan naar de tempel van Jupiter. Voordat het varken met het heilige mes werd gedood, sprak de priester: "Als de Romeinen deze overeenkomst verbreken, moge Jupiter hen vellen zoals ik nu dit varken vel".

Voor de Romeinen was het varken niet alleen een offerdier, maar ook een ‘culinair meesterwerk’. Zij aten alles van het varken, zelfs de maag, de testikels, de baarmoeder, de wangen, de oren, de snuit, de poten en zelfs de ingewanden. Rome is bekend om zijn ‘brood en spelen’, maar sommige keizers deelden zelfs gratis varkensvlees uit aan de bewoners als ze daarmee een volksopstand konden voorkomen. Bij orgies werd ook wel "het varken van Troje" geserveerd: een gebraden varken gevuld met (levende) zangvogeltjes, oesters en dergelijke.

Uit: Anno Fokkinga, Het Varkensboek (Thoth 2004)

Auguste Trémont

Auguste Trémont (1892-1980) - Ever, brons.

Reeds als dertienjarige volgde de Luxemburger schilder-beeldhouwer per week vijftig uur les aan de Ecole des Artisans (Ambachtsschool). Op 19-jarige leeftijd toog hij naar Parijs en voltooide zijn studie aan de École des Arts décoratifs naast het Louvre, en daarna aan de Ecole Nationale des Beaux-Arts. Als beginnend kunstenaar in de moeilijke jaren na de eerste wereldoorlog ruilde hij zijn werk voor voedsel. In de jaren twintig illustreerde hij twee boeken over dieren en besloot zich daarna geheel toe te wijden aan het portretteren van dieren. Naast standbeelden (o.a. een paar leeuwen voor de ingang van het Stadhuis van Luxemburg, enkele oorlogsmonumenten en de bronzen deuren van het bisschoppellijke paleis, Luxemburg) ontwierp Trémont ook medaillons en munten. Qua manier van werken staat hij tussen het gespierde realisme van Antoine-Louis Barye (1795-1875) en het gestileerde Art Nouveau werk van François Pompon (1855-1933).

Pablo Ruiz y Picasso

Pablo Ruiz y Picasso (Spanje 1881 – 1973) – Zeug met biggen, krijttekening (1952)

Kunstschilder, tekenaar, beeldhouwer, grafisch kunstenaar en keramist van wereldfaam. Deze tekening van een zeug met biggen, gemaakt in één vloeiende lijn, doet sterk denken aan de ijzerdraadcontructies waarmee hij zich in zijn surrealistische periode (1925-30) mee bezighield.
De zeug is wel karig bedeeld met zowel uiers, als met biggen. Tegenwoordig heeft een zeug 14-16 tepels en krijgt tussen de acht en twintig jongen, terwijl het Chinese Meishanvarken zelfs 16-20 tepels heeft, en een worp van 30 biggen niet ongewoon is!

Wilhelm Busch

Wilhelm Busch (Duitsland 1832-1909) – Pentekening illustratie uit ‘Der Heilige Antonius von Padua’ (ca. 1870)

De bekendste creaties van de dichter-tekenaar Busch zijn vooral ‘Max und Moritz’ (1865) en ‘Die fromme Helene’ (1872). In ‘Der Heilige Antonius von Padua’ uit 1870 schrijft hij o.a. over een varken die naar de hemel gaat, destijds zo’n aanstootgevend dat het boekje zes jaar lang ‘verboten’ werd. In het verhaal neemt de heilige Antonius zijn onafscheidelijke vriend het varken na zijn dood mee naar de hemel, onder luid protest van joden en moslims, en kennelijk ook christenen…

Busch haalde eigenlijk twee heiligen door elkaar: St. Antonius Abt en St. Antonius van Padua. De eerste, ook wel Grote Antonius genoemd, kwam uit Egypte en werd altijd afgebeeld met vuur, een varken en een T-vormige staf. De tweede, Kleine Antonius, kwam uit Italië en nam de naam van de eerste aan. De Kleine Antonius werd afgebeeld met tonsuur en een kind op zijn arm.

Ralph Steadman

Ralph Steadman (Verenigd Koninkrijk 1936) – Tekening, illustratie uit ‘Armoe Troef’ (1979)

De bekende Engelse illustrator, cartoonist en graficus illustreerde o.a. het boek ‘Animal Farm’ van George Orwell, uiteraard met veel varkens! Deze illustratie komt uit ‘Armoe troef’ van Flann O'Brien, verschenen in 1941. Het boek van de Ier Flann O’Brien (pseudoniem van Brian O’Nolan 1911-1966), bekend om zijn cynische humor, is echt een aanrader; het staat vol bizarre verhalen over Ieren en hun oude gebruiken, en ook over varkens.

In één ervan haalt de hoofdpersoon Oude-Grijze-Kerel het varken Ambrose in huis. Het dier verspreidt een ongelooflijke stank waaraan de bewoners bijna bezwijken. Het wordt zelfs Oude-Grijze-Kerel te gortig en daarom probeert hij Ambrose het huis uit te drijven, maar hij blijkt niet meer door de deur te kunnen en noodgedwongen moet de familie buiten in de stromende regen bivakkeren. Een passant komt met een oplossing: ze sluiten het huisje hermetisch af, totdat Ambrose in zijn eigen stank stikt. Om een beetje de sfeer van het boek te proeven, hier de slotregels van het verhaal: ‘Ambrose werd op eervolle en passende wijze begraven en wij voelden ons allemaal weer heel prettig in dat huis. Mijn moeder herstelde snel van haar slechte gezondheid , was weer vol energie en kookte grote potten vol aardappelen voor de andere varkens. Ambrose was een vreemd varken en ik geloof niet dat hij ooit zijn weerga zal hebben. Als hij op dit ogenblik in een andere wereld leeft wens ik hem het beste!’

Charlotte Mutsaers

Charlotte Mutsaers (Nederland 1942) – Nieuwjaarskaart 1986, waterverf 10 x 15 cm

Dit ansichtkaartje uit 1986 is van de hand van Charlotte Mutsaers, kunstenares en schrijfster. Misschien was ze zich niet bewust van de Europese traditie van nieuwjaarskaarten met afgebeeld varken, die ongeveer een eeuw geleden begon. Deze nieuwjaarskaarten waren zeker geen ode aan het varken, maar stonden symbool als ‘geluksvarken’.

Op zulke kaarten stond dan een biggetje, een gouden hoefijzer, een klavertje vier en een zak met gouden munten, allemaal symbolen voor geluk en voorspoed, en verder ook nog het kindje als symbool voor het nieuwe jaar. Het biggetje had een dubbele betekenis: het moest uitgroeien tot een dik varken, dat na de slacht de mensen als voedsel de winter door moest helpen. Het geluk betrof dus niet het varken.

Met het thema ging men op den duur op de loop: het varken werd als mens verkleed, en er is zelfs een kaartje verschenen waarop het varken, als kok verkleed, zichzelf bereidt voor het feestmaal…

Martin Schongauer

Martin Schongauer (Duitsland 1445-1491). Schweinefamilie, kopergravure (ca. 1470)

Schilder en graveur Schongauer reisde als jongeman van zijn geboortestad Augsburg naar de Lage Landen, waar hij onder invloed kwam van het werk van de Vlaming Rogier van der Weyden. Hij werkte overwegend met religieuze thematiek, maar bracht ook het landleven in beeld, vooral in zijn uitgebreide grafisch oeuvre, dat tot de Laatgotiek wordt gerekend. Onder de spelende biggen is zijn kenmerkende monogram zichtbaar.
De ever links op deze gravure van een ‘familie’ zwijnen vertoont sterke overeenkomst met een vederpentekening van zwijnen in een landschap dat zich bevindt in de Kunsthalle in Hamburg. Onduidelijk is of het om wilde zwijnen gaat, of om gedomesticeerde varkens, die afstammen van hun wilde soortgenoot. Schongauer heeft de slagtanden in de bovenkaak van de ever weggelaten, en evenmin de biggen van de rugstrepen voorzien die jonge wilde zwijnen kenmerken.

Paul Vayson

Paul Vayson (Frankrijk 1842-1911) - De verloren zoon, olieverf op doek. Musée des beaux-arts, Bordeaux

Vayson studeerde rechten maar koos voor de schilderkunst, zich specialiserend in pastorale scènes. Een schilderij werd in 1865 geaccepteerd voor de Parijse Salon, en met voor latere inzendingen trok hij de aandacht van de jury, en kreeg medailles voor zijn liefelijke schilderijen. Op de Wereldtentoonstellingen van 1889 en 1900 verwierf hij gouden medailles, het hoogst bereikbare in de kringen van de culturele elite.
In deze uitvoering van het Bijbelverhaal van de verloren zoon heeft de schilder voor een landelijk, maar tevens mysterieuze sfeer gekozen, met de verloren zoon mijmerend, een schaduw te midden van andere schaduwen die het kale hoogland delen met uilen en flonkerende sterren.

Jeroen Bosch II

Jeroen Bosch (1453-1516) - De Hel, rechter paneel van De Tuin der Aardse Lusten (detail), olieverf op paneel (tussen 1480 en 1505)

De als non verklede zeug probeert een tot de hel verdoemde man te verleiden een document te ondertekenen opdat zijn aardse bezittingen de kerk zullen toekomen. Hier symboliseert het varken zowel de onzedelijkheid als de hebzucht van middeleeuwse orden.

Theo Zwinderman - Is dit een varken? JA, DIT IS EEN VARKEN.

Is dit een varken? JA , DIT IS EEN VARKEN!

Op deze twee pasteltekeningen is Tony te zien , in hoge mate “een varken “.

Tony was een Yorkshire-zeug uit het Swieneparredies in Nieuw-Scheemda , waarvan ik destijds alle varkens geportretteerd heb.

Het Swieneparredies is een informatie-centrum over het varken. Er is een bonte verzameling aan varkens te zien, vaak van zeldzame rassen. Ook heeft het een grote collectie boeken,verzamel-objecten, enzovoorts rondom het varken, kortom: een must voor iedere varkensliefhebber !

Deze twee pasteltekeningen waren als pedanten van elkaar bedoeld, maar zijn uiteindelijk afzonderlijk verkocht. Eigenlijk jammer, want ik wilde het verschil in uitdrukking en de “menselijke”overeenkomst tussen deze twee portretten laten zien.

In de gapende Tony zien ook velen een lachend varken, maar lachen doet een varken alleen op winkelpui van een slagerij....

In mij zoektocht door “Varkenswonderland “ben ik de meest bizarre dingen tegengekomen , niet alleen in de kunst, maar ook in religies en de maatschappij, vroeger en nu.

Hoe is het toch mogelijk dat wij het varken zo dubbel zien ?

Aan de ene kant vinden we het een roze knuffel als big en wordt het verpersoonlijkt als kind of volwassene, aan de andere kant wordt het behandeld als product , dat na een treurig bestaan van een half jaar in een schuur wordt geslacht en opgegeten ?

Hoe zijn we zo geconditioneerd geraakt , dat wij deze twee werelden zo van elkaar gescheiden houden?

Tot nu toe ben ik er nog niet achter gekomen en misschien hoort dit tot de grote raadsels van de mensheid. In ieder geval eet ikzelf geen vlees meer.

Theo Zwinderman & Swieneparredies

Victor Peter

Victor Peter (Frankrijk 1848-1918) - Jeune porc normand, bas-reliëf in zandsteen (ca. 1900)

Deze Franse dierenbeeldhouwer en gewilde ontwerper van penningen hield zelf een leeuw en een beer, werkte voor Rodin, en was vanaf 1901 professor aan de École des beaux-art in Parijs. Zijn werk is te zien in het kunstmuseum van Rennes, het Alphonse Georges Poulainmuseum in Vernon.

Edmond Gustave Fréderique Brun

Edmond Gustave Fréderique Brun (Frankrijk) - Een man en zijn varken, olieverf op doek (ca. 1870)

Franz Marc

Franz Marc (Duitsland) - Varkens, olieverf op doek 58 x 84 (1912)

Bij de naam Franz Marc denk je meteen aan Der Blaue Reiter, de expressionistische kunstenaarsgroep die hij samen met Wassily Kandinsky oprichtte. Volgens hen was emotie een onmisbaar gereedschap om ware kunst te creëren.

Marc zelf schilderde voornamelijk dierportretten. De kleuren in zijn schilderijen zijn symbolisch bedoeld. Zijn doel was niet het realistisch weergeven van de dieren, maar met zijn kleursymboliek het innerlijke, oftewel de ziel van het dier weer te geven. Heel bekend zijn de schilderijen van paarden, die hij blauw schilderde. Blauw stond volgens hem voor het stoere, het geestelijke en het mannelijke.

In 'De varkens' zie je dat Marc al beïnvloed werd door het kubisme: de vormen zijn simpeler, hoekiger. Ook de kleuren van het schilderij zijn fletser dan wat we van eerdere werken gewend zijn. De kleuren lijken te onderstrepen dat het varken in zijn treurig lot berust.

Paul Gauguin

Paul Gauguin (Frankrijk) - Le gardien de porcs, Bretagne, olieverf op doek 73 x 93 cm (1888). os Angeles County Museum of Art, USA

Dit is een van de tienduizend Meesterwerken van de Schilderkunst die via het Yorck Project beschikbaar worden gesteld aan het publieke domein.

Horatio Walker

Horatio Walker (Canada 1858-1938) - Little White Pigs and Mother, olieverf op doek 65 x 91 cm. (1911) National Gallery of Canada, Ottawa

Walker, die begon als fotograaf in Rochester, de wieg van Kodak, werd in zijn leven bestempeld als de ‘Amerikaanse Millet’. Zijn stijl en onderwerpskeuze —sterk geïdealiseerde scenes van het landleven van Quebec en de strijd van de mens tegen een overheersende natuur— brachten hem roem en poen. Hij zag de conservatieve boerenbevolking als verdedigers van het landschap en de tradities van Quebec tegen de oprukkende stadscultuur.

Gustave Courbet

Gustave Courbet (Frankrijk 1819 - 1877) -Boeren van Flagey keren van de markt terug, olieverf op doek 208,5 x 275,5 cm (1850). Musée des beaux-arts, Besançon (F).

De Realist Courbet wierp zich op het leven van gewone mensen, en verhief ze tot de statuur die voorheen behouden was aan koningen en generaals.

Dit is een van de tienduizend Meesterwerken van de Schilderkunst die via het Yorck Project beschikbaar worden gesteld aan het publieke domein.

Ludwig Richter

Ludwig Richter (Duitsland 1803 – 1884) - Heimkehr der Landleute, gewassen tekening naar Civitella (1867). Museum für Bildende Künste, Leipzig.

Een genrestuk dat op het eerste gezicht als een pastorale aandoet van een boerengezin dat van de markt terugkeert —let echter op de speer van de boer en het ruige landschap waar deze mensen doorheen moeten met hun waar en levende have. Zo te zien is de hele familie mee: kinderen, het kromme grootmoedertje en de huwbare dochter die bevallig met de hand op de heup voorstapt.

Dit is een van de tienduizend Meesterwerken van de Schilderkunst die via het Yorck Project beschikbaar worden gesteld aan het publieke domein.

Onbekende maker V

Romeins mozaiek (3e eeuw n.C.). Bardo Museum, Tunesië

Dit deel van een mozaiekvloer toont een springende haas, jachthond en ever in realistische verhoudingen. (Foto: Giorces, Italië 2007).

Onbekende maker IV

Xanthos ever - reliëf, steen, 77 cm hoog. British Museum, Londen (480-440 v.C.)

Deze reliëf van een rennende ever komt uit een decoratieve fries met dieren die rondom het podium liep van de acropolis van Xanthos, Lycia, Griekenland. Het werd gemaakt tijdens het koningschap van koning Kuprlli, 480-440 v.C.

Jo Koster

Jo Koster (1868-1944) - Zwolse biggenmarkt, potlood 12 x 21 cm (ca. 1902-10))

Na haar opleiding aan de Rijksnormaalschool in Amsterdam en de academie in Rotterdam bracht zij jaren door in Parijs en Brussel, centra van de moderne ontwikkelingen in de kunst rond 1900. Tot het einde van haar leven bleven de thema’s die toen à la mode waren, nl. het leven van boeren en vissers haar bezig houden. Op zoek naar het ‘authentieke’ werkte Koster in Laren, Giethoorn, Hattem en Staphorst. In die jaren van beginnende vrouwenemancipatie, dat vooral bij jonge intellectuelen aansloeg, ondernam de onafhankelijke kunstenares ook verre reizen naar Italië, Frankrijk, Zwitserland en Engeland om te schilderen.

Ze maakte vooral figuurstukken en landschappen in een Pointillistische stijl ontleend aan o.a. Ferdinand Hart Nibbrig en van Gogh. Ze voorzag in haar onderhoud met lesgeven, het maken van portretten en het schrijven van reisverslagen voor o.a. de Zwolsche Courant.

De hier afgebeelde schets is er een zonder verfijning, inderhaast ter plekke gemaakt, a.h.w. een getekend ‘snapshot’ dat het leven laat zien zoals het was. Halfwas biggen zijn hier in grote manden bijeengebracht zodat de kopers ze kunnen beoordelen voor de aanschaf. Koster woonde van 1902 tot 1910 in de provinciestad Zwolle, toen een belangrijke regionale veemarkt en handelsplaats.

Paulus Potter II

Paulus Potter (1625-1654) - Collectie British Museum - Zeug met biggen, krijttekening 10 x 15 cm (ca. 1650) - Landvarkens, krijttekening 10 x 15 cm (ca. 1647) - Varkens met hoeders, gewassen rietpentekening 18 x 27 cm (1644).

Hier zien we een serie schetsen en een meer uitgewerkte pentekening met gewassen toon van de bijna twintigjarige Potter. In de 17e eeuw ontwikkelde hij zich meer nog dan andere schilders tot specialist van het dierstuk, m.n. de dieren van het polderland rondom Den Haag.

De schildersbiograaf Houbraken verzamelde het weinige wat bekend is van zijn leven in De groote schouburgh der Nederlantsche konstschilders en schilderessen (1718-21). Opgegroeid in Amsterdam, ging Potter in de leer bij de schilder Jacob de Wet en trad als ‘meesterschilder’ in 1646 toe tot de Delftse schildersgilde van Sint-Lucas. Drie jaar later schreef hij zich in bij de Haagse Sint-Lucasgilde en vestigde zich aan de Dunne Bierkade 17, toen aan de rand van Den Haag gelegen, met weids uitzicht over het polderlandschap. Zijn atelier werd bezocht door hoge lieden zoals Amalia van Solms, de weduwe van stadhouder Fredrik Hendrik voor wie hij het schoorsteenstuk ‘Het Boerenerf’ maakte (nu in de Hermitage in St. Petersburg). Het staat ook bekend als ‘De pissende koe’, dat zij om niet onbegrijpelijke redenen weigerde.

Potter was een vaardige tekenaar en etser die wist wat hij in beeld bracht. Volgens zijn weduwe was hij “nooit ledig”, had “altyd een tafelboekje…by zig” om als “hy iets zag dat geestig was, en in zyn kraam konde dienen” het te schetsen. Hij werkte dus direct naar de natuur. Of dat het geval is van deze schetsen is niet met zekerheid te zeggen maar kan vermoed worden door zijn begrip voor de individuele verschillen van de varkens in de gewassen pentekening.

In Potters schilderij ‘Vee in een weide’ (Mauritshuis, Den Haag) is een groep ‘landvarkens’ afgebeeld die rechtsreeks betrekking hebben op de hier getoonde schets van de zogende zeug. Het is goed mogelijk dat deze schets in het atelier ontstond n.a.v. buiten gemaakte schetsen, maar zeker weten we het niet. Helaas zijn maar weinig studies van zijn hand bewaard gebleven.

Potter stierf in Amsterdam in 1654, 28 jaar jong, en ligt er begraven in de Nieuwezijds Kapel.

Peter van Poppel

Peter van Poppel (Nederland 1945) - De verkleedzolder, tempera en alkyd 90 x 70 cm (1993-2005)

Over 'De verkleedzolder', die eerst "Meisje met cello' heette en niet wilde vlotten, wil ik wel verklappen dat pas na het verkleden van het meisje in een nonnenpak met een te korte habijt het varkentje om de hoek kwam kijken. Jaren later, toen ik het eindelijk af vond (als laatste lakte ik de hoefjes van het varkentje en morste daarbij een druppel op de vloer), zag ik in dat niet alleen het meisje zich had verkleed, maar ook het varkentje, als ook de cello... Tja, op zolder gebeuren er spannende en geheime zaken waar wij doorgaans ver van gehouden worden.

Peter van Poppel


www.petervanpoppel.nl

Jaap Wagemaker

Jaap Wagemaker (Nederland 1906-1972) – Staand varken, olieverf op doek 100 x 121 cm (1938). Collectie R.Back, Lochem

Wagemaker was één van de eerste 'materieschilders' van Nederland, deel uitmakend van een kortstondige abstracte stroming in de jaren vijftig van de vorige eeuw. Maar aanvankelijk schilderde hij de zichtbare wereld in een expressionistische stijl die beïnvloed was door de Belg Permeke. Later kwam zijn werk ook onder invloed van het meer poëtische werk van Herman Kruyder (beiden zijn in deze blog te vinden). Uit deze latere periode stamt dit schilderij dat een mooie mengeling van aardse tinten en heldere kleuren lichtblauw en roze vertoont. Opmerkelijk aan dit schilderij is dat het varken de toeschouwer een haast menselijk blik toewerpt. De Engelse politicus Winston Churchill drukte zich eens zó uit over de dierlijke blik: ‘De kat kijkt op de mens neer, de hond kijkt tegen de mens op, maar het varken kijkt de mens aan.’

Friedrich Müller

Friedrich Müller, genaamd 'Maler Müller' (Duitsland 1749-1825) - Schweine, ets (ca. 1785)

Schilder, graveur en dichter uit de Strum und Drang-periode, een culturele ‘storm’ in Duitsland in de tweede helft van de 18e eeuw. Na zijn studie aan de academie van Mannheim werd Müller door keurvorst Karl Theordor van de Pfalz en Beieren benoemd tot hofschilder. Hij raakte bevriend met dichters als Lessing, Wieland en Schiller; Goethe prees zijn tekeningen en illustraties als uitingen van een originele geest. In 1805, na een periode van grote armoede, werd hij als hofschilder aangesteld door de Beierse kroonprins en latere koning Ludwig I.
Sturm und Drang was een door jongere intellectuelen aangedreven protestbeweging tegen autoriteit en traditie. Het kenmerkte zich door een aanbidding van het ‘genie’ gespeend van verfijnde, ‘Franse’ cultuur, en het diep geloven in de oerdriften als motor van de natuur en de mens. Emotio in plaats van ratio.
Misschien is het te simpel om in deze ets van een groepje wilde zwijnen die zich onder druk van een groeiende bevolking teruggetrokken hebben in een moeras, het symbol te zien voor de helden van de Sturm und Drang epoche, nl., krachtig en compromisloos —dus alles behalve voorzichtig— en sterk gebonden aan de aarde.

Claude Lhoste

Claude Lhoste (Frankrijk, 1929) - De varkens, brons 51 cm (1970)

Lhoste studeerde aan de School voor Toegepaste Kunsten in Parijs onder Pierre Traverse, van wie hij het atelier erfde. In zijn gebeeldhouwde menagerie kiest hij voor sterke vereenvoudiging en stilering, waarbij vaak de beweging (van bv. vogelvleugels) tot zelfstandige vorm wordt. Ook kan hij naast kleine details als ogen ook belangrijke delen als bv. poten weglaten, wat hij maar nodig vindt in wat hij de 'zoektocht naar het sublieme' noemt. Behalve in brons (o.a. ook penningen voorde Monnaie de Paris) werkt de gelauwerde kunstenaar ook in materialen die allen een gladde afwerking toelaten, zoals aluminium, marmer, kunsthars en kristal voor Cristallerie Daum.